Clarice Lispector

De in Oekraïne geboren Clarice Lispector (1920–1977), kort na haar geboorte met haar Joodse familie naar Brazilië geëmigreerd, groeide uit tot ‘de prinses van de Portugese taal’. Van haar wordt gezegd dat ze ‘leek op Marlene Dietrich en schreef als Virginia Woolf’, een schrijfster die ‘was wat Kafka geweest zou zjn’ als hij als vrouw was geboren. Haar eerste roman ontving in Brazilië de prijs voor de beste debuutroman van 1943 en diverse van haar werken werden verfilmd. Haar verhalen werden ook in het Nederlands vertaald en op het toneel gebracht. Een portret van een origineel schrijfster om wie al tijdens haar turbulente leven de sfeer van legende en geheimzinnigheid hing.

‘De ontdekking van een wereldschrijfster’ schreef het weekblad De Groene. Vertaler Portugees en auteur August Willemsen memoreerde: 'Het werk van Lispector heeft zich gekenmerkt door een taal en thematiek […] die dit werk een unieke plaats verlenen binnen de moderne Braziliaanse letteren.' Ook werd geschreven: ‘De intensiteit waarmee Lispector schrijft, is adembenemend ‘, haar werk 'neemt een bijzondere plaats in door haar uitzonderlijk vermogen het innerlijk leven van haar personages te verwoorden’. Het zijn zo maar een paar kwalificaties die aan het werk van Clarice Lispector worden toegekend.

Wie is deze schrijfster die in Nederland nog niet zo bekend is?

Clarice Lispector werd geboren op 10 december 1920 als Chaya Lispector in Chechelnyk, Podolië, het huidige Oekraïne. Om aan de verschrikkingen van de pogroms van de Russische Burgeroorlog te ontkomen emigreerde haar joodse familie kort na haar geboorte naar Brazilië. Een nieuw bestaan moet in die Nieuwe Wereld opgebouwd worden. Wanneer Clarice negen jaar is sterft haar moeder na een lang en pijnlijk lijden. Dat lijden maakt een blijvende indruk op haar. Na een verblijf in provinciesteden verhuist ze in 1935 met haar vader en haar beide zusters naar de hoofdstad Rio de Janeiro, waar zij rechten zal studeren. Maar ze wil schrijven. Al tijdens haar studie schrijft ze voor diverse kranten. Op haar 23ste debuteert ze met Perto do Coração Selvagem (Engelse vert. Near to the Wild Heart), een monologue intérieure die zeer vernieuwend is voor het Brazilië van die tijd en dan ook veel opschudding teweegbrengt. Zij wint hiermee de prestigieuze Graça Aranha-prijs.

Samen met haar echtgenoot, een Braziliaanse diplomaat, verlaat ze in 1944 Brazilië en woont ze in verscheidene landen, onder andere in Italië (Napels), Zwitserland (Bern) en de Verenigde Staten (Washington). In die periode schrijft ze diverse romans. Het huwelijk mislukt en in 1959 keert ze met haar twee zoons definitief terug naar Rio, waar ze als journaliste, columniste en vertaalster gaat werken. In 1966 overleeft ze een brand in haar appartement, maar kan daarna niet meer schrijven zonder pijn. In de latere jaren komt meer en meer haar preoccupatie met religie en haar mystieke kant naar voren. Ze spreekt in 1975 op het Eerste Wereldcongres voor hekserij.

Clarice Lispector sterft in Rio de Janeiro op 9 december 1977, een dag voor haar 57ste verjaardag, aan de gevolgen van maagkanker. Haar oeuvre bestaat uit korte verhalen, novellen, kinderverhalen, columns, brieven en artikelen. In haar werk spelen vrouwen vaak de hoofdrol en is de menselijke eenzaamheid in de grote stad regelmatig een centraal thema. Haar laatste boek A breath of life kwam uit na haar dood.

In Nederlandse vertaling verschenen de verhalenbundel Familiebanden en de novelle Het uur van de ster. Van die novelle werd een film en een theatersolo gemaakt. Zeer recent zijn A breath of life, haar debuut Near to the Wild Heart, Aqua viva en The passion according to G.H., onder supervisie van haar biograaf Benjamin Moser in een nieuwe Engelse vertaling verschenen.

Benjamin Moser
is schrijver, redacteur, criticus en vertaler. Geboren in 1976 in Houston, woont hij sinds 2002 in Nederland. Na zijn middelbare school in Texas en Frankrijk studeerde hij aan de universiteiten van Brown (USA) en Rio de Janeiro, respectievelijk geschiedenis en Portugese en Braziliaanse literatuur. Zijn M.A. en Ph.D. behaalde hij aan de Universiteit van Utrecht. Werkte onder andere bij het tijdschrift Foreign Affairs in New York en was ‘columnist nieuwe boeken’ voor Harper’s Magazine en medewerker beeldende kunst en literatuur voor The New York Review of Books. Zijn, zeer lovend ontvangen Why this world; a biography of Clarice Lispector verscheen bij Oxford University Press in Amerika en bovendien in het Verenigd Koninkrijk, Brazilie en Portugal. Een Franse en Duitse uitgave is in voorbereiding. Als pleitbezorger van het werk van Lispector is hij eindredacteur van de nieuwe Engelse vertalingen van haar werk. Moser is lid van het bestuur van de National Book Critics Circle en publiceerde, dankzij zijn kennis van vele talen, vertalingen uit het Frans, Spaans, Portugees en het Nederlands.

Arthur Japin (1956)
studeerde enkele jaren Nederlandse taal- en letterkunde in Amsterdam om daar vervolgens in 1982 af te studeren aan de theaterschool. Hij speelde diverse rollen onder andere bij Toneelgroep Centrum en de Theaterunie, in televisieseries en voor de radio. Zong ook een kleine rol bij de Nederlandse Opera. In 1987 stopte hij met acteren om te gaan schrijven. Inmiddels is hij de schepper van een veelzijdig oeuvre dat veelal een (auto)biografische of historische kern heeft. Zijn werk is veelvuldig vertaald en bekroond. Een paar titels: De zwarte met het witte hart, Een schitterend gebrek, De overgave en Vaslav. Hij schreef niet alleen romans en verhalen maar ook toneelstukken, hoorspelen, libretto’s en filmscenario’s. Zijn laatste boek, Maar buiten is het feest, verscheen najaar 2012.